چگونگی گذران اوقات فراغت دانش‌آموزان

شركت در اوقات فراغت در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تأثیر به سزایی دارد. پركردن اوقات فراغت دانش‌آموزان و برنامه‌ریزی برای هدایت رفتاری و شكوفا كردن استعدادهای خدادادی آنان از اركان فلسفه وجودی معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش است. فضای مدرسه هرچند از امكانات پرورشی و مربیان كارآمد هم برخوردار باشد، به تنهایی نمی تواند پاسخگوی نیازهای روانی و تربیتی كودكان و نوجوانان باشد.

به نظر می رسد كه استفاده از اوقات فراغت در همه جامعه با میزان و درجه توسعه یافتگی آن ارتباط داشته باشد. اصولاً اوقات فراغت و برنامه ریزی آن یكی از معیارهای شناخت توسعه یافتگی است. برنامه ریزی اوقات فراغت بیشتر باید با مسایل توسعه یافتگی جامعه هماهنگ شود و جنبه زیربنایی و اساسی داشته باشد. اوقات فراغت و تأمین امكانات برای گذراندن آن باید در برنامه ریزیهای عمرانی و زیربنایی مطرح و سرمایه گذاری لازم روی آن انجام شود، زیرا درواقع توسعه عبارتست از استفاده بهینه از امكانات و نیروی انسانی و استفاده بالفعل آنان برای زندگی مطلوبتر افراد جامعه.

در برنامه ریزی اوقات فراغت در درجه اول دانش آموزان را باید از لحاظ سن و جنس طبقه بندی كرد و فهرستی از نیازهای هر مقطع و رده را تهیه كرد.مسأله مهم كه باید به آن توجه كنیم، این است كه بیشتر مفاسد و گرفتاریها و انحرافات جوانان و نوجوانان بیكاری است. برعكس غنی سازی اوقات فراغت جهت جذب دانش آموزان و پرورش ابعاد مختلف شخصیت آنها به اصلاح جامعه كمك می كند. طبق بررسی‌های به عمل آمده یكی از عوامل بزهكاری‌های نوجوانان و جوانان استفاده ناصحیح از اوقات فراغت است. این گروه از افراد بنابر اقتضای سن و ویژگی‌های جسمی- روانی می خواهند اساس موجود را درهم بریزند و دنیایی مطابق میل و سلیقه خود بنا كنند. ما نمی توانیم جلوی بروز این حالت را در نوع بشر بگیریم، ولی با آگاهی از آموزش‌های غیررسمی و روانشناسی تربیتی می توانیم آن را در جهت مثبت هدایت كنیم.

● نقش ورزشها در گذران اوقات فراغت

ساموئل كینگ جامعه شناس انگلیسی معتقد است كه ورزش و تفریح امروز جنبه سرگرمی ندارد، بلكه به منزله عواملی برای تأمین سلامت جسمانی و اجتماعی به كار می رود.
در سنین پایین تر طبعاً بازی‌ها، فعالیت‌های هدایت نشده و نامنظم و بی‌برنامه‌ای می باشند و در مقایسه با ورزش‌ها اولویت دارند و همیشه شاهد آن هستیم كه كودكان گروه گروه در كوچه و خیابان تن به این فعالیت‌ها می دهند و آن هنگام كه وسیله مناسبی (زمین و وسایل بازی) در دسترس آنها قرار می‌گیرد، تمایل بیشتری در این زمینه از خود نشان می دهند. درواقع فقدان امكانات مورد نظر تمایلات افراد را در زمینه ورزش و بازی تحت تأثیر قرار می دهد.

● مطالعه و تفریح

مطالعه افق دید را وسیعتر و فكر را روشنتر و حافظه را ورزیده كرده و بر غنای ذهن و تنوع محتویات آن می افزاید.
مطالعه اگر به منظور وقت كشی و پركردن خلا ء های سازمانی و بدون انگیزه باشد و با اشتیاقی خاص صورت گیرد، فواید ویژه خود را داراست. به عنوان نمونه، مطالعه یك روزنامه به طور عادی و بدون ذوق و شوق ویژه‌ای ذهن فرد را بی‌اثر از آنچه می خواند، نمی گذارد و خواه ناخواه پیامهایی درون مغز می‌رساند، به همین خاطر در جهان لذتی كه با مطالعه برابری می كند، موجود نیست.

چگونگی گذران اوقات فراغت در هر جامعه به عواملی بستگی دارد كه باید به فرهنگ و امكانات مالی، فردی و اجتماعی به عنوان دو عامل مهم اشاره نمود.
امروز روانشناسان عقیده دارند كه تفریح و سرگرمی نقش مهمی در پرورش قوای جسمانی، فكری، اخلاقی و رفتاری دارد و چنانچه از این اوقات به خوبی و به طور صحیح استفاده شود در پیشگیری از كج‌رویها و انحرافات می توان به نحو چشمگیری مؤثر باشد و باید افراد فرصتهایی داشته باشند تا هدف‌های مشخص و معین را دنبال نمایند و به رشد همه جانبه شخصیت خود بپردازند.

● برنامه ریزی برای اوقات فراغت

برنامه ریزی برای اوقات فراغت همانند برنامه‌ریزی‌هایی كه در زمینه‌های دیگر صورت می پذیرد نوعی فرایند هدف‌دار دارد. در برنامه‌ریزی اوقات فراغت باید عوامل زیر در نظر گرفته شود:

۱) نیازها:

در یك برنامه ریزی دقیق برای اوقات فراغت باید به نقش نیازها توجه نماییم. آنچه كه در برنامه اوقات فراغت آورده می شود، باید جوابگوی نیاز طبیعی و معمولی جوان باشد و او را از مسیر طبیعی منحرف نسازد. مثلاً اگر دختر ۱۵ساله ای علاقه‌مند به شركت در فعالیت‌های گروهی سالم است، این علاقه ناشی از نیاز به تعلق داشتن به گروه می‌باشد كه یك نیاز طبیعی است، باید از نیازهای كاذب و تمایلات نامطلوب منفك شود. پس در برنامه‌ریزی این مهم باید درنظر گرفته شود.

۲) اولویتها:

در برنامه‌ریزی اوقات فراغت اولویت‌ها باید مورد توجه قرار گیرد. نیازها براساس درجه اهمیت آنها برآورده می شود و اگر در خانواده‌ای نیازهای اولیه و اساسی نوجوانان از قبیل خوراك و پوشاك هنوز برآورده نشده است، درست به نظر نمی رسد كه هزینه زیادی صرف خریدن دوربین فیلمبرداری شود. و یا اگر نوجوانی نیاز به كلاسهای كمك آموزشی دارد و از لحاظ درسی لازم است كه زمانی را به غیر از ساعات موظف خود به درس خواندن بپردازد، درست آن است كه اولویت اول را به این مهم اختصاص دهد و وقت كمتری را صرف تماشای سریال نماید.

۳) امكانات موجود:

در برنامه‌ریزی اوقات فراغت باید از امكانات موجود استفاده بهینه كرد و هر نوجوانی و یا هر خانواده ای در برنامه‌ریزی اوقات فراغت چنانچه امكانات موجود را در نظر بگیرد و بخواهد به بلندپروازی‌های جاه‌طلبانه جامه عمل بپوشاند، درواقع به بروز توقعات نابجا كمك كرده است، اما این بدان معنی نیست كه والدین سرگرمی را جزو نیازهای فرزندان تلقی ننموده و برنامه ریزیهای شایسته ای در این زمینه انجام ندهند.

۴) مشاركت و همفكری:

برنامه اوقات فراغت باید به گونه ای طرح ریزی شود كه در آن از نظریات افراد شركت كننده در برنامه‌ریزی استفاده شود. همچنین برنامه باید به نوعی جوابگوی خواسته های معقول و منطقی آنها باشد، درغیر این صورت یك برنامه تحصیلی ارایه خواهد شد و به جای اینكه فعالیت‌های خاص فرحبخش تقلی گردد، عذاب آور و فشارزا خواهد بود.

۵) مسؤولیت پذیری:

در برنامه ریزی اوقات فراغت و اجرای آن وظایف و مسؤولیت‌ها باید مشخص گردد و هر كس موظف است وظایف محوله را خود انجام داده و احساس مسؤولیت نماید و برای یكدیگر ارزش قائل شوند.

۶) پیش بینی اتفاقات احتمالی:

كسانی كه برای اموری دست به برنامه‌ریزی می‌زنند باید اتفاقات احتمالی را با آینده‌نگری خاص پیش‌بینی نمایند. معمولاً نوجوانان به خطرات احتمالی فكر نمی‌كنند و تصور می‌كنند كه خود به تنهایی در حل مشكلات قادر هستند و چنانچه برای مورد احتمالی پیش‌بینی‌های لازم انجام نگیرد، ممكن است نوجوان از خود رفتارهای پرخاشگرانه و ناپسند احتمالی را بروز دهد. همچنین مواقعی لازم است والدین خطرات و موانع احتمالی را به فرزندان متذكر شوند و آنها را در زمینه آینده‌نگری و امكان وقوع موانع احتمالی آموزش دهند.

اوقات فراغت پرارزش ترین سرمایه آدمی، مناسب‌ترین شرایط و مطلوب‌ترین موقعیت برای اندیشه و تفكر خلاق و تبلور رفتارهای خوشایند فردی و اجتماعی است.بدون تردید هدایت فكری و حمایت مستمر و مؤثر كودكان، نوجوانان در اوقات فراغت نه تنها آسیب پذیری اجتماعی و كج‌روی‌های اخلاقی آنان را در هر شرایطی به حداقل می رساند، بلكه ایشان را در برابر همه آسیب‌ها و تهاجمات فرهنگی مصون می كند.